Skip to Content
ISO 42001AI-geletterdheid

AI-geletterdheid: de vergeten verplichting

Sinds 2 februari 2025 geldt de AI-geletterdheidseis uit de EU AI Act. Veel organisaties zijn gefocust op de latere deadlines voor hoog-risico AI. Maar deze verplichting geldt nu al. En het raakt elke organisatie die AI gebruikt.

Wat is AI-geletterdheid?

De EU AI Act  definieert AI-geletterdheid (artikel 4) als: vaardigheden, kennis en begrip die aanbieders en gebruikers van AI-systemen in staat stellen om weloverwogen beslissingen te nemen over de inzet van AI.

Concreet: mensen die met AI werken moeten genoeg begrijpen om het verantwoord te kunnen gebruiken.

Dit gaat niet over iedereen een machine learning cursus laten volgen. Het gaat over passende kennis voor de rol die iemand heeft.

Waarom is dit belangrijk?

AI-systemen zijn geen plug-and-play tools. Ze hebben beperkingen, kunnen fouten maken, en vereisen menselijk oordeelsvermogen om goed te gebruiken.

Een medewerker die een AI-tool gebruikt zonder te begrijpen wat die tool wel en niet kan, kan verkeerde beslissingen nemen. Een manager die AI-projecten aanstuurt zonder basisbegrip, kan verkeerde prioriteiten stellen.

De problemen die we zien:

  • Overmatig vertrouwen in AI-uitkomsten
  • Verkeerd gebruik van tools (andere context dan bedoeld)
  • Niet herkennen wanneer AI fouten maakt
  • Geen begrip van privacy- en ethische implicaties

AI-geletterdheid is het fundament voor al het andere. Je kunt mooie governance-structuren hebben, maar als mensen niet begrijpen waarvoor ze nodig zijn, werkt het niet.

De AI-geletterdheidseis geldt sinds 2 februari 2025. Dit is niet een toekomstige verplichting maar een huidige. Toezichthouders kunnen hierop handhaven.

Wie moet AI-geletterd zijn?

De wet zegt: “aanbieders en gebruikers van AI-systemen”. In de praktijk betekent dit meerdere groepen in je organisatie.

Directie en management

Directieleden hoeven geen data scientists te worden. Maar ze moeten begrijpen:

  • Wat AI is en wat het kan
  • Welke risico’s AI met zich meebrengt
  • Waarom governance nodig is
  • Hun verantwoordelijkheden onder de AI Act

Dit is cruciaal omdat de wet hen persoonlijk verantwoordelijk kan stellen.

AI-ontwikkelaars en data scientists

Voor technische teams gaat het verder. Zij moeten begrijpen:

  • Ethische principes en hoe ze toe te passen
  • Bias-detectie en -mitigatie
  • Uitlegbaarheid van modellen
  • Privacy by design
  • De wettelijke context (AI Act, AVG)

Gebruikers van AI-systemen

Medewerkers die AI gebruiken in hun dagelijks werk. Denk aan:

  • Recruiters die AI-screening tools gebruiken
  • Klantenservice die met chatbots werkt
  • Marketeers die AI voor personalisatie inzetten
  • Managers die AI-rapporten interpreteren

Zij moeten begrijpen:

  • Wat de tool doet en wat niet
  • Wanneer ze moeten ingrijpen
  • Hoe ze problemen signaleren
  • De beperkingen van de AI

HR en compliance

Zij zijn vaak verantwoordelijk voor de trainingen. Ze moeten het onderwerp goed genoeg begrijpen om effectieve programma’s te ontwikkelen.

Wat moet iemand weten?

Dit hangt af van de rol. Een framework:

Basisniveau (voor iedereen)

  • Wat is AI in grote lijnen?
  • Hoe worden AI-beslissingen genomen?
  • Wat zijn de beperkingen?
  • Wanneer moet je voorzichtig zijn?
  • Bij wie kun je terecht met zorgen?

Gebruikersniveau (voor wie met AI werkt)

Alles van basisniveau, plus:

  • Hoe werkt de specifieke tool die je gebruikt?
  • Wat kan de tool wel en niet?
  • Wanneer klopt de output niet?
  • Hoe interpreteer je de resultaten?
  • Wanneer grijp je in?

Specialistniveau (voor ontwikkelaars)

Alles van gebruikersniveau, plus:

  • Hoe werken verschillende AI-technieken?
  • Hoe detecteer en corrigeer je bias?
  • Wat zijn de ethische principes?
  • Hoe documenteer je modellen?
  • Wat eist de wet?

Bestuursniveau (voor management)

Alles van basisniveau, plus:

  • Wat zijn de organisatorische risico’s?
  • Welke governance is nodig?
  • Wat zijn de wettelijke verplichtingen?
  • Hoe organiseer je toezicht?
  • Welke beslissingen moet de directie nemen?

Hoe pak je dit aan?

Stap 1: Inventariseer

Breng in kaart:

  • Welke AI-systemen worden gebruikt?
  • Wie gebruikt ze?
  • Wat is het huidige kennisniveau?
  • Welke risico’s brengt het gebruik met zich mee?

Stap 2: Bepaal de behoefte

Per rol en per AI-systeem:

  • Welk kennisniveau is nodig?
  • Waar zitten de gaps?
  • Wat is de prioriteit?

Stap 3: Ontwikkel of koop training

Je hebt opties:

  • Interne ontwikkeling
  • Externe trainingen
  • E-learning platforms
  • Combinatie

Overweeg:

  • Past het bij je cultuur?
  • Is het praktisch genoeg?
  • Kun je het actueel houden?

Stap 4: Implementeer

  • Maak duidelijk wie welke training moet volgen
  • Plan de uitrol
  • Zorg voor tijd en ruimte
  • Maak het onderdeel van onboarding voor nieuwe medewerkers

Stap 5: Onderhoud

AI evolueert. Je trainingen moeten meebewegen.

  • Update jaarlijks of bij grote veranderingen
  • Zorg voor herhalingstraining
  • Houd nieuwe ontwikkelingen bij

AI-geletterdheid is geen eenmalige training maar een doorlopende competentie. Plan voor regelmatige updates.

ISO 42001 vraagt expliciet om competenties en bewustzijn (hoofdstuk 7.2 en 7.3). De AI-geletterdheidseis uit de AI Act sluit hier naadloos op aan.

Competenties (7.2):

  • Bepalen welke competenties nodig zijn
  • Zorgen dat medewerkers deze hebben
  • Bewijs bijhouden

Bewustzijn (7.3):

  • Medewerkers zijn zich bewust van het AI-beleid
  • Ze kennen hun bijdrage aan het AIMS
  • Ze begrijpen de consequenties van niet-naleving

Je AI-geletterdheidsprogramma documenteert voor zowel de AI Act als ISO 42001 dat je hieraan voldoet.

Wat gaat er vaak fout?

Te technisch

Trainingen die vol staan met algoritmes en formules voor mensen die dat niet nodig hebben. Een recruiter hoeft geen regressie-analyse te begrijpen om een screening-tool verantwoord te gebruiken.

Te abstract

Trainingen over “AI-ethiek” zonder concrete voorbeelden uit de eigen werkpraktijk. Mensen haken af als ze niet zien wat het met hun werk te maken heeft.

Eenmalig

Een training bij de start en dan nooit meer. AI verandert, tools veranderen, wetgeving verandert. Eenmalig is niet genoeg.

Niet getoetst

Je geeft training, maar controleert niet of mensen het begrepen hebben en toepassen. Zonder toetsing is training een vinkje, geen competentie.

Geen tijd

“We hebben het te druk.” AI-geletterdheid wordt geparkeerd. Tot er iets misgaat en blijkt dat niemand wist waar ze mee bezig waren.

Praktische tips

Maak het concreet

Gebruik voorbeelden uit je eigen organisatie. “Onze chatbot werkt zo, dit zijn de beperkingen, hierop moet je letten.”

Maak het kort

Liever meerdere korte modules dan één lange dag. Mensen onthouden meer van 4x30 minuten dan van 1x2 uur.

Maak het interactief

Cases, quizzen, discussie. Actieve verwerking werkt beter dan passief luisteren.

Maak het relevant

Pas de training aan per rol. Een developer heeft andere behoeften dan een manager.

Maak het verplicht

AI-geletterdheid is geen nice-to-have. Het is een wettelijke verplichting. Behandel het ook zo.

Documentatie

Voor zowel de AI Act als ISO 42001 moet je kunnen aantonen dat je aan de eisen voldoet.

Documenteer:

  • Je geletterdheidsprogramma (wie krijgt welke training)
  • Trainingsmateriaal
  • Deelnameregistratie
  • Eventuele toetsresultaten
  • Updates en herhalingen

Dit is bewijs bij een audit of toezichthouder.

De investering

Wat kost AI-geletterdheid?

Externe trainingen:

  • €200-500 per persoon per dag voor standaardtrainingen
  • €500-1500 per persoon voor uitgebreide programma’s

E-learning platforms:

  • €20-100 per persoon per jaar

Interne ontwikkeling:

  • Tijd van interne experts
  • Eenmalige investering, maar onderhoud nodig

ROI:

  • Minder fouten door onkundig gebruik
  • Snellere adoptie van nieuwe tools
  • Minder compliance-risico’s
  • Betere governance

Volgende stappen

Als je nog geen AI-geletterdheidsprogramma hebt:

  1. Inventariseer wie met AI werkt
  2. Bepaal per groep wat ze moeten weten
  3. Kies een trainingsvorm
  4. Plan de uitrol
  5. Documenteer alles

De deadline was 2 februari 2025. Begin vandaag als je nog niet begonnen bent.

Meer lezen

EU AI Act en ISO 42001ISO 42001 vs ISO 27001